وقتی دولت تصمیم می‌گیرد که چه کسی نوآور باشد؛ سرمایه در ایران چگونه می‌میرد؟
پایگاه خبری افق و اقتصاد؛ با وجود افزایش تعداد نهادهای مالی فعال در اکوسیستم نوآوری ایران و رشد سه‌برابری حجم تأمین مالی جمعی در سال گذشته، هنوز بخش عمده‌ای از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در تأمین سرمایه با بن‌بست‌های ساختاری روبه‌رو هستند.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری افق و اقتصاد؛ کارشناسان معتقدند بدون اصلاح قوانین سرمایه‌گذاری خطرپذیر، تقویت بازار ثانویه و بازتعریف نقش دولت، چرخه تأمین مالی فناوری در ایران همچنان ناقص خواهد ماند.
سه‌برابر شدن اعداد، اما نه فرصت‌ها
بر اساس تازه‌ترین گزارش معاونت علمی ریاست جمهوری، بیش از ۵۲۴ نهاد فعال تأمین مالی فناوری در کشور شناسایی شده‌اند؛ از صندوق‌های پژوهش و فناوری گرفته تا پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی.
در ظاهر، این رقم رشد چشم‌گیری را نشان می‌دهد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش بزرگی از این نهادها عملاً غیرفعال یا محدود به طرح‌های کوچک دولتی‌اند.
به گفته یکی از فعالان حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، «افزایش تعداد نهادها به‌تنهایی نشانه توسعه نیست، مهم‌تر از آن حجم واقعی پول در گردش و نرخ بازده پروژه‌ها است.»
چالش‌های اصلی: قانون، ریسک و اعتماد
در حال حاضر سه مانع جدی پیش روی سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران همچنان پابرجاست که شامل:
- ابهام قانونی در مالکیت فکری و سهام استارتاپ‌ها؛
- نبود بازار خروج (Exit Market) برای سرمایه‌گذاران؛
- ریسک بالای فضای اقتصاد کلان که سرمایه‌گذاران خصوصی را فراری می‌دهد.
یک کارشناس مالی در گفتگو با خبرنگار ما گفت: وقتی نمی‌دانی فردا قیمت دلار، مالیات یا حتی فیلترینگ چه می‌شود، چطور می‌شود پول چند میلیاردی در فناوری قفل کرد؟ سرمایه‌گذاری خطرپذیر یعنی پذیرش ریسک؛ اما اینجا ریسک ساختاری است، نه تجاری.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایرانی یا سرمایه‌گذاری کنترل‌شده دولتی؟
اگرچه در ظاهر صندوق‌های جسورانه بورسی و دولتی رشد کرده‌اند، اما بخش بزرگی از سرمایه در گردش همچنان از منابع شبه‌دولتی تأمین می‌شود. این یعنی وابستگی اکوسیستم نوآوری به دولت به جای بخش خصوصی.
تحلیلگران معتقدند تا زمانی که پول دولت محور تصمیم‌گیری باشد، نوآوری واقعی اتفاق نمی‌افتد.
یکی از مدیران شتاب‌دهنده‌ها می‌گوید: استارتاپی که از روز اول برای گرفتن تسهیلات دولتی برنامه می‌ریزد، معمولاً کارآفرین نیست، پیمانکار است.
مقایسه جهانی: فاصله‌ای که هنوز چند سال نوری است
در کشورهای منطقه مثل امارات یا ترکیه، سهم سرمایه‌گذاری خطرپذیر از تولید ناخالص داخلی حدود ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد است؛ در ایران این رقم هنوز به ۰٫۰۱ درصد هم نرسیده است.
در سال ۲۰۲۴، تنها یک استارتاپ ایرانی موفق به جذب سرمایه بالای ۵ میلیون دلار از سرمایه‌گذار خارجی شد ، رقمی که در ترکیه بیش از ۱۰۰ استارتاپ به آن دست یافته‌اند.
پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی؛ امید تازه یا مسیر پرخطر؟
رشد سه‌برابری حجم تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) در سال گذشته نشان می‌دهد بخش خصوصی به دنبال مدل‌های نوین جذب سرمایه است.
اما محدودیت‌های بانکی، نبود ضمانت حقوقی برای مشارکت‌کنندگان، و نگرانی از تقلب، باعث شده این حوزه نیز با احتیاط حرکت کند.
با این حال، برخی کارشناسان این مسیر را راه نجاتی برای استارتاپ‌های کوچک‌تر می‌دانند که به سرمایه‌های زیر ۵۰۰ میلیون تومان نیاز دارند.
آینده تأمین مالی فناوری در ایران؛ مشروط به شجاعت سیاست‌گذار
کارشناسان می‌گویند اصلاح قوانین بازار سرمایه، ایجاد مسیر خروج برای سرمایه‌گذاران، و حمایت از حضور VCهای خارجی می‌تواند ورق را برگرداند.
به باور آن‌ها، اکوسیستم نوآوری ایران در مرحله‌ای است که به جسارت تصمیم‌گیری نیاز دارد، نه صرفاً آمارهای رو‌به‌رشد.
نوآوری بدون جسارت ممکن نیست؛ نه از سمت کارآفرین، نه از سمت سرمایه‌گذار، و نه از سمت سیاست‌گذار.
و اما آخر
افزایش عددی نهادهای مالی فناوری، اگر با نقشه راه روشن، قوانین حمایتی و شفافیت اطلاعات همراه نشود، تنها یک “نمایش رشد” است.
ایران برای ورود به بازی جهانی فناوری باید از تأمین مالی اداری به تأمین مالی جسورانه واقعی عبور کند، جایی که سرمایه از مسیر اعتماد و منطق اقتصادی حرکت کند، نه از مسیر امضاهای طلایی.
نویسنده :ساره جعفرقلی
