گرانی فولاد و مواد اولیه: سود شرکت‌ها یا فشار بر مردم؟!
پایگاه خبری افق و اقتصاد ـ در حالی که شرکت‌های بزرگ فولادی و پتروشیمی ایران سودهای کلانی را از طریق فروش محصولات به قیمت جهانی و با نرخ دلار آزاد به دست می‌آورند، تولیدکنندگان داخلی و مردم عادی با افزایش قیمت‌های سرسام‌آور مواجه هستند.
در سال‌های اخیر، افزایش قیمت مواد اولیه صنعتی مانند فولاد، مس، آلومینیوم و محصولات پتروشیمی به یکی از چالش‌های اصلی تولیدکنندگان داخلی تبدیل شده است. این افزایش قیمت‌ها نه تنها باعث کاهش توان رقابت تولیدکنندگان ایرانی در بازارهای جهانی شده، بلکه فشار اقتصادی قابل توجهی را نیز بر دوش مصرف‌کنندگان نهایی گذاشته است. در این میان، شرکت‌های بزرگ فولادی و پتروشیمی مانند فولاد مبارکه اصفهان، با سودآوری‌های کلان، به عنوان بازیگران اصلی این بحران شناخته می‌شوند.
سود نجومی یا فشار بر مصرف‌کننده؟
شرکت فولاد مبارکه اصفهان، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فولاد در ایران، در سال ۱۴۰۲ سود خالصی معادل ۱۲۲ هزار میلیارد تومان را گزارش کرده است. این رقم، بیش از بودجه کل وزارت علوم و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال جاری است. اما این سود نجومی چگونه به دست آمده است؟
به گفته هرویک یاریجانیان، رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران، مواد اولیه بسیاری از صنایع، ورق‌‌‌های فولادی است که قیمت تمامشده داخلی آنها از نمونه‌‌‌های خارجی‌‌‌اش گران‌‌‌تر تمام می‌شود.
یاریجانیان تصریح کرده است: برای مثال، قیمت متوسط یک‌نوع ورق در فولادمبارکه، ۶۶هزار تومان است که با ارزش‌افزوده و دیگر هزینهها، قیمت آن به ۷۴هزار تومان نیز می‌رسد، اما همین ورق را می‌‌‌توان از فروشنده خارجی با ۸۰سنت خرید. قیمت تمامشده این ورق با دلار آزاد که این روزها به ۱۰۰هزار تومان رسیده، تقریبا ۸۰هزار تومان می‌شود و اگر بخواهید همین ورق را با دلار نیمایی بخرید، باید ۳۶هزار تومان هزینه کنید. این اختلاف قیمت در مواد اولیه، قیمت تمامشده کالا را نیز افزایش می‌دهد. این موضوع در زمینه تهیه مواد پلیمری و دیگر حوزه‌‌‌ها نیز مشهود است.
بر اساس گزارش‌ها، فولاد مبارکه محصولات خود را به دو صورت داخلی و صادراتی به فروش می‌رساند. در بازار صادراتی، این شرکت، فولاد را به قیمت جهانی و با نرخ دلار آزاد می‌فروشد. اما در بازار داخلی، قیمت‌گذاری محصولات بر اساس قیمت جهانی ضربدر نرخ دلار آزاد انجام می‌شود. این موضوع باعث شده است که تولیدکنندگان داخلی مجبور باشند فولاد ایرانی را با قیمتی بالاتر از خریداران خارجی خریداری کنند. به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۲، فولاد مبارکه محصولات خود را به خارج از کشور با قیمت میانگین هر کیلوگرم ۱۹,۶۰۰ تومان فروخته، اما همین محصولات را به تولیدکنندگان داخلی با قیمت میانگین ۲۸,۸۰۰ تومان به فروش رسانده است. این اختلاف قیمت ۴۶ درصدی، نه تنها توان رقابت تولیدکنندگان داخلی را کاهش داده، بلکه به طور مستقیم بر قیمت نهایی کالاهای مصرفی مانند لوازم خانگی، خودرو و مصالح ساختمانی تأثیر گذاشته است.
بورس کالا: ابزاری برای افزایش قیمت‌ها
یکی از مکانیسم‌های اصلی افزایش قیمت مواد اولیه در ایران، سازوکار بورس کالا است. در این سیستم، مواد اولیه مانند فولاد، مس و محصولات پتروشیمی به صورت حراجی و با قیمت پایه‌ای که بر اساس قیمت جهانی ضربدر نرخ دلار آزاد تعیین می‌شود، به فروش می‌رسند. این موضوع باعث می‌شود که تولیدکنندگان داخلی مجبور باشند برای خرید مواد اولیه با یکدیگر رقابت کنند و در نهایت، مواد اولیه را با قیمتی بسیار بالاتر از قیمت جهانی خریداری کنند.
به عنوان مثال، وقتی قیمت جهانی مس هر کیلوگرم ۱۰ دلار است. با نرخ دلار آزاد ۱۰۰ هزار تومانی، قیمت پایه مس در بورس کالا به ۱ میلیون تومان می‌رسد. این در حالی است که تولیدکنندگان داخلی مجبورند برای خرید این مس، با یکدیگر رقابت کنند و ممکن است قیمت نهایی خرید آنها حتی بالاتر از ۱ میلیون تومان باشد. این افزایش قیمت‌ها به طور مستقیم بر قیمت نهایی محصولات مصرفی تأثیر می‌گذارد و تورم را در کشور تشدید می‌کند.
تأثیر افزایش قیمت مواد اولیه بر صنایع داخلی
صنایعی مانند لوازم خانگی، خودروسازی و ساختمان‌سازی که وابستگی زیادی به مواد اولیه مانند فولاد، مس و آلومینیوم دارند، بیشترین تأثیر را از افزایش قیمت‌ها پذیرفته‌اند. رئیس انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی در این باره می‌گوید: «ما مواد اولیه ایرانی را با قیمت جهانی خریداری می‌کنیم. این موضوع باعث شده است که قیمت تمامشده محصولات ما به شدت افزایش یابد و توان رقابت با تولیدکنندگان خارجی را از دست بدهیم.»
به عنوان مثال، قیمت جهانی آلومینیوم هر کیلوگرم ۲ دلار است. با نرخ دلار آزاد ۱۰۰ هزار تومانی، قیمت آلومینیوم در ایران به ۲۰۰ هزار تومان می‌رسد. این در حالی است که تولیدکنندگان خارجی می‌توانند همین آلومینیوم را با قیمت جهانی خریداری کنند و محصولات خود را با قیمتی بسیار پایین‌تر به بازار عرضه کنند.
هزینهها بر دوش مردم
سودآوری شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه و دیگر شرکت‌های خصولتی، نه تنها باعث افزایش قیمت مواد اولیه و کالاهای مصرفی شده، بلکه فشار اقتصادی قابل توجهی را نیز بر دوش مردم گذاشته است. در حالی که این شرکت‌ها سودهای کلانی را از طریق فروش محصولات به قیمت جهانی و با نرخ دلار آزاد به دست می‌آورند، مردم عادی مجبورند کالاهای مصرفی را با قیمت‌های سرسام‌آور خریداری کنند.
به عنوان مثال، قیمت جهانی ذغال سنگ هر تن ۶۳ دلار است. با نرخ دلار آزاد ۱۰۰ هزار تومانی، قیمت ذغال سنگ در ایران به ۶,۳۰۰,۰۰۰ تومان می‌رسد. این در حالی است که نیروگاه‌های تولید برق مجبورند این ذغال سنگ را با قیمت جهانی خریداری کنند و هزینه تولید برق را بر دوش مردم بگذارند. این موضوع باعث شده است که قیمت برق در ایران به طور قابل توجهی افزایش یابد و فشار اقتصادی بیشتری بر مردم وارد شود.
برای حل این مشکل، کارشناسان اقتصادی راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنند. اولاً، نرخ ارز باید توسط دولت تعیین شود و همه صادرکنندگان موظف باشند ارز خود را با یک نرخ مشخص به بانک مرکزی بفروشند. ثانیاً، مواد اولیه مانند فولاد، مس و محصولات پتروشیمی باید به ریال قیمت‌گذاری شوند و با قیمتی معقول در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار گیرند. این موضوع نه تنها باعث کاهش قیمت تمامشده کالاهای مصرفی می‌شود، بلکه توان رقابت تولیدکنندگان داخلی را نیز افزایش می‌دهد.
در نهایت، باید توجه داشت که سودآوری شرکت‌های بزرگ نباید به قیمت کوچک شدن سفره مردم باشد. دولت و مسئولان باید با اتخاذ سیاست‌های درست و عادلانه، از فشار اقتصادی بر دوش مردم بکاهند و به بهبود وضعیت معیشتی آنها کمک کنند.
