آینده پژوهی راهکاری برای موفقیت سازمانی
اکرم رضائی نژاد
امروزه آینده‌پژوهی یکی از ملزومات اصلی هر بنگاه اقتصادی محسوب می‌شود که دارای ابزارهایی به منظور هدایت و هدفمند کردن فعالیت‌های سازمان در آینده است. اگر از مدیران بخواهند در محیط‌های پیچیده، پویا و متحول امروزی برنامه‌ریزی کنند، صرفا نمی‌توانند به قلمرو مدیریت در درون سازمان تکیه کنند و تحولات بیرونی و تاثیرگذار بر سازمان و ماموریت‌های آن را نادیده بگیرند. امروزه مهمترین دغدغه اکثر سازمان‌ها، طراحی، تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی است که موفقیت و بقای آنها را در آینده که بی‌شک محیط پیچیده‌ای خواهد بود، تضمین کنند.
در همین رابطه با دکتر ملیکا ملک‌آرا، پژوهشگر حوزه مدیریت و مشاور سازمانی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
لزوم آینده برای بنگاه‌های اقتصادی چیست و چرا همواره شاهد هستیم که مشاوران سازمانی بر این موضوع تاکید دارند؟
تغییر و تحولاتی که هر روزه در حوزه‌های مختلف اقتصادی، صنعتی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی، اقلیمی و… شاهد هستیم از یکسو و پیشرفت تکنولوژی و فضای ابَررقابتی از سویی دیگر، سبب شده که مدیران سازمانی همواره در پی ساز و کارهایی باشند که بتوانند از اکنون آینده را پیش‌بینی کنند تا از طریق آن بتوانند ضمن به روزرسانی خود، به طور بهینه‌ای از منابع موجود در سازمان استفاده کنند. این امر محقق نمی‌شود مگر با تحلیل شرایط و بررسی فضای ابررقابتی حاکم بر حوزه کسب و کار. بی‌شک مطالعات دقیق و کارشناسی شده آینده، نه تنها سبب رشد و توسعه مولفه‌های اقتصادی بنگاه اقتصادی می‌شود بلکه دستاوردهای مهم‌تری از جمله افزایش سهم بازار را به همراه خواهد داشت که از اهداف اصلی هر بنگاه اقتصادی است. همچنین مطالعات آینده سبب جلوگیری از دوباره کاری‌ها، کاهش اتلاف‌های سازمانی، حفظ بهینه منابع و ارتقا دیگر مولفه‌های سازمانی خواهد شد.
چه ابزارهایی برای آینده‌پژوهی سازمانی متداول و مرسوم است که مدیران بتوانند از طریق آن اقدام کنند؟
برای مطالعات آینده راهکارها و روش‌های مختلفی وجود دارد که استراتژیست‌ها و طراحان استراتژیک سازمانی به عنوان متولیان اجرای آن در سازمان‌ها محسوب می‌شوند. امروزه مشاوران حوزه آینده‌پژوهی در گام اول اقدام به شناخت وضع موجود بنگاه اقتصادی می‌کنند و سپس موقعیت و شرایط سازمان و آنچه که مدنظر مدیران برای آینده است را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. به طور کلی آینده‌پژوهی نوعی تحلیل است که از تکنیک‌های مختلفی همچون سناریوسازی، پیش‌بینی روندها، تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان و… صورت می‌گیرد. همچنین از ابزارهایی به منظورجمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات و برای تحلیل‌ها استفاده می‌شود که از آن جمله می‌توان به مصاحبه با خبرگان، پرسشنامه‌های استاندارد، تحقیقات میدانی، تجزیه و تحلیل PESTEL به منظور شناسایی عوامل موثر بر دوام بنگاه اقتصادی، تحلیل SWOT ، تکنیک 5wh 1how (What, Where, When, Who, why, How) اشاره کرد.
وقوع انقلاب صنعتی چهارم، چه نقشی در آینده‌پژوهی سازمانی خواهد داشت؟
بی‌شک برای مطالعات آینده باید نگاهی به انقلاب صنعتی چهارم داشت. این موضوع در طول تاریخ نیز وجود داشته است؛ دنیا تاکنون سه انقلاب صنعتی را تجربه کرده است: انقلاب صنعتی اول در سال ۱۷۸۴ رخ داد و از نیروی آب و بخار برای راه‌اندازی ماشین‌آلات بمنظور تولید مکانیزه استفاده شد. در سال ۱۸۷۰ انقلاب صنعتی دوم شکل گرفت که از انرژی برق برای تولید انبوه بهره گرفتند و زمینه‌ساز تحولی بزرگ در صنایع شد. انقلاب صنعتی سوم در سال ۱۹۶۹ بوقوع پیوست که از الکترونیک و فناوری اطلاعات برای اتوماسین تولید استفاده شد. و انقلاب صنعتی چهارم که هنوز رخ نداده و در مرز ورود به آن هستیم، از تکنولوژی‌های دیجیتالی استفاده می‌کند. در حال حاضر، توسعه صنعتی به عنوان موتور اصلی رشد اقتصادی در نظر گرفته می‌شود. آنچه که مسلم است با توجه به ظهور انقلاب صنعتی چهارم در دنیا، دیگر نمی‌شود همانند سنوات گذشته نسبت به مدیریت سازمان‌ها اقدام شود. زیرا که انقلاب صنعتی بسیاری از شاخص‌ها و ماهیت فعالیت‌های مشاغل و سازمان‌ها را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد و اگر سازمانی از امروز به فکر آینده نباشد، بی‌شک از صحنه رقابت ملی و بین‌المللی حذف می‌شود. لذا با دید وسیع و نگاه کارشناسی شده و تحلیل‌های مناسب باید مسیر دشوار و پرپیچ و خم آینده را از امروز مورد بررسی قرار داد و با تعیین خط و مشی و تعیین راهبردهای سازمانی بتوان آینده مبهم را به صورت شفاف‌تری تصور و برای آن برنامه‌ریزی کرد.
چه مولفه‌هایی برای مطالعات آینده سازمانی باید مدنظر قرار گرفته شود؟
مشاور حوزه مطالعات آینده سازمانی، باید سعی کند که تمام موارد و مولفه های اثرگذار بر آینده بنگاه اقتصادی را شناسایی کند. این موضوع می‌تواند به دو گروه تقسیم شود. مولفه‌های اثرگذار داخل سازمانی و مولفه‌های اثرگذار بیرون سازمانی. درباره عوامل داخلی باید توجه ویژه ای به ساختار و تشکیلات، منابع موجود، ذینفعان، انتظارات، روندهای گذشته و… داشته باشد. همچنین برای عوامل بیرونی باید بررسی‌های دقیقی در مورد رقبا، رفتار مصرف‌کنندگان، خصوصا در این دوران که دوران کرونا و پساکرونا است، انقلاب صنعتی چهارم، نوآوری‌های جدید در کالاها و خدمات و… انجام دهد. مجموع این بررسی‌های می‌تواند تبدیل به سندی به منظور رشد و توسعه و بهره‌گیری از نوآوری در عرصه‌های مختلف صنعتی اقتصادی شود.
نوآوری چه نقشی در موفقیت سازمانی دارد؟
با توجه به ضرورت و اهمیت نوآوری، همواره مدیران به دنبال روش‌هایی هستند که بتوانند نوآوری را به عنوان ابزاری برای گسترش سهم بازار خود بکار گیرند. امروزه بنگاه‌های اقتصادی، برای بقا و تداوم نقش مثبت و سازنده خود نیازمند افکار، اندیشه‌ها، نظرات تازه و نو هستند تا با دریافت دیدگاه‌های بدیع مبتنی بر تحقیقات میدانی و اندیشه‌ها و تئوری‌ها بتوانند پویایی خود را تضمین کنند. مدیران بنگاه‌های اقتصادی برای موفقیت‌آمیز شدن فعالیت‌های خود و بقا در بازارهای بین‌المللی باید همواره عنصر خلاقیت و نوآوری را در دستور کار خود قرار دهند. به نقل از شومپیتر، ابداع روش‌های جدید و نوآورانه از محصولات و خدمات همیشه برای حیات سازمان‌ها در فضای رقابتی مهم است.
