شفاف‌سازی وزارت ارشاد درباره شیوه خرید کتاب از ناشران
دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اعلام کرد، در فعالیت این هیات مساله ناشر، قدمت فعالیت، خصوصی یا غیرخصوصی بودنش اهمیت ندارد بلکه هدف، تجهیز کتابخانه‌ها از کتاب‌های خوب است؛ ضمن آنکه ۹۰ درصد خرید از ناشران بخش خصوصی است.
هیات انتخاب و خرید کتاب، نزدیک به دو دهه است که با خریداری کتاب از ناشران، اقدام به تجهیز کتابخانه‌ها می‌کند. این فعالیت به استناد بند (١٢) ماده ٢ قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ماده ٣ آیین‌نامه شیوه پرداخت یارانه در حوزه نشر و مطبوعات مصوب سال ١٣٨٨ هیات دولت، با هدف توسعه کتابخوانی در حوزه فرهنگ عمومی و همچنین حمایت از انتشار کتاب‌های مناسب بر مبنای آیین‌نامه انتخاب و خرید کتاب مصوب ۱۱ خرداد ۱۳۹۴ انجام می‌شود.
بارها ناشران اعتراض خود را نسبت به نادیده گرفته شدن کتاب‌هایشان و توجه بیشتر به آثار منتشر شده توسط برخی دیگر از ناشران اعلام کرده و مطالباتی مبنی بر توقف خرید از ناشران دولتی و خرید کتاب توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از ناشران خصوصی مطرح شده است.
آیا هیات انتخاب و خرید کتاب، در روند انتخاب، ناشران دولتی و خصوصی را از هم تفکیک و به برخی توجه خاصی دارد؟
مهرزاد دانش، دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با تاکید بر اینکه هدف از تشکیل این هیات، حمایت از ناشر نیست، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: حمایت از ناشر در سیاست‌های هیات انتخاب و خرید کتاب مطرح نیست. اگر قرار بر حمایت از ناشر بود، سیاست‌های دیگری در پیش گرفته می‌شد؛ به طور مثال اعلام می‌شد از ناشرانی که تولید مشخصی در سال دارند ۲۰ یا ۳۰ درصد کتاب خریداری می‌شود؛ اما این هیات چنین کاری نمی‌کند.
هدف ما تجهیز کتابخانه‌ها از طریق خرید کتاب‌های مناسب است. در این هیات دنبال حمایت از ناشر خصوصی و غیرخصوصی نیستیم بلکه دنبال یافتن کتاب خوب هستیم. به همین دلیل از میان کتاب‌های ارسال شده توسط ناشران، کتاب‌های خوب را انتخاب می‌کنیم.
به گفته دانش، کتاب خوب دارای تعریف مشخصی است. برای مثال یک کتاب پژوهشی، زمانی خوب است که روش تحقیق استانداردی داشته باشد. اگر کتاب، ادبی و هنری است، برای خوب بودن لازم است تا خلاقیت‌ها و استانداردهای ادبی و هنری در آن رعایت شده باشد. اگر چاپ کتاب مناسب و شکیل باشد، ویراستاری منزه و تالیف خوبی داشته باشد در اولویت انتخاب خواهد بود. البته اولویت‌های فرهنگی هم مطرح است.
او ادامه داد: اگر کتابی ویژگی‌های کتاب خوب را داشته باشد، توسط هیات، انتخاب و خریداری خواهد شد. اینجا مساله ناشر، قدمت فعالیت، خصوصی یا غیرخصوصی بودنش مطرح نیست. اینجا هدف تجهیز کتابخانه است و دنبال حمایت از ناشر نیست. نمی‌گویم که نباید از ناشران حمایت صورت بگیرد، می‌توان به ناشران وام یا تسهیلات بانکی داد و از آنها حمایت کرد اما خرید کتاب به اسم حمایت از ناشر، یکی از پرمفسده‌ترین نوع حمایت‌هاست که به آن هیچ اعتقادی ندارم.
سوء‌تفاهم به دلیل سوء برداشت از فعالیت وزارت ارشاد
دبیر هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد، با بیان اینکه نام و هویت ناشر، از آخرین سنجه‌های هیات انتخاب و خرید کتاب است، توضیح داد: اگر منتقدی بر فعالیت هیات ایراد بگیرد و بگوید کتابی که خریداری شده، خوب نیست، آن زمان پیگیری انجام خواهد شد که آیا کتاب خریداری شده، محتوا، ویراستاری، چاپ یا کیفیت صفحه‌بندی ضعیفی دارد؟ اگر هیات انتخاب چنین کتابی را خریداری کند، باید مورد نقد قرار بگیرد.
به گفته دانش، ماجرای حمایت از ناشران از راه خرید کتاب توسط وزارت فرهنگ و ارشاد، سوءتفاهمی است که به دلیل برداشت اشتباه از این رویکرد، پدید آمده است. طبق آیین‌نامه حمایت از نشر مصوب سال ۸۸ هیات دولت، به صراحت به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تکلیف شده، کتاب مناسب را از طریق خرید کتاب برای تجهیز کتابخانه‌ها، به دست مصرف‌کننده برساند، در این آیین‌نامه هیچ اشاره‌ای به حمایت از ناشر نشده است.
باید به سیاست واحد می‌رسیدیم
دانش با بیان اینکه بحث خرید از ناشر خصوصی و غیرخصوصی از دیرباز یکی از نکته‌های مورد بررسی در جریان هیات خرید و انتخاب کتاب بوده است، ادامه داد: وقتی می‌گوییم ناشر دولتی، به نظر می‌رسد از ناشری صحبت می‌شود که وابسته به قوه مجریه است، در صورتی که ممکن است ناشری وابسته به قوه مجریه نباشد، اما از بودجه دولتی استفاده کند. برای همین از تعبیر ناشر دولتی و خصوصی استفاده نمی‌کنم؛ بهتر است بگوییم ناشر خصوصی و غیرخصوصی. در این موضوع نظرگاه‌های مختلف وجود داشته است و حتی در زمان مدیریت‌های گذشته، نظرهای مختلفی طرح می‌شد که آیا از ناشران خصوصی و غیرخصوصی به اندازه یکسان کتاب خریداری شود؟
او با یادآوری اینکه در دوره‌های مدیریت پیش از او، خرید انبوه از ناشرانی که وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودند، اتفاق افتاده، توضیح داد: از زمانی که وارد مجموعه شدم، جلسه‌های متعددی با مسئولان با دیدگاه‌های مختلف برگزار شد. نظرها بسیار متعدد بود اما باید به سیاست واحد می‌رسیدیم. یکی از نظرها این بود که کلا از ناشر غیرخصوصی خرید نشود و فقط از ناشران خصوصی خرید شود زیرا آنها از امکانات و بودجه عمومی استفاده می‌کنند.
نظر دیگر این بود که بسیاری از آنها، ناشر خودگردان هستند و فقط در اسم، وابسته به یک موسسه‌اند. آن موسسه ممکن است بودجه دولتی بگیرد اما برای بخش نشر استفاده نکند. نظر دیگر این بود که هدف هیات انتخاب و خرید کتاب، تجهیز کتابخانه است و باید بدون توجه به اینکه ناشر خصوصی یا غیرخصوصی است، از همه به شکل متداول خرید انجام شود.
خرید از ناشر خصوصی ۹۰ درصد و از ناشر غیرخصوصی ۱۰ درصد
دانش با یادآوری مسئولیت خود از سال ۱۳۹۴ در دبیری هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ادامه داد: سال ۹۶ به این رهیافت رسیدیم که از ناشران خصوصی کتاب بخریم. آقای محسن جوادی، معاون فرهنگی هم اعلام کردند و چند ماهی این دیدگاه عملی شد. اما برخی از ناشران غیرخصوصی که از آنها کتاب نمی‌خریدیم مستنداتی ارائه و ثابت کردند که خودگردانند و از بودجه دولتی استفاده نمی‌کنند.
ن زمان اداره کتاب، فهرستی از ناشران غیرخصوصی در اختیار هیات انتخاب و خرید کتاب قرار داده بود. بررسی انجام و مشخص شد که تعدادی از آنها ناشر غیرخصوصی محسوب نمی‌شوند و می‌توان از آنها کتاب خرید.
او ادامه داد: در نهایت بعد از چند ماه تصمیم گرفته شد به راه میانه‌ای دست یابیم تا کتابخانه‌ها محروم از نوع کتاب‌هایی نباشند که ناشران غیرخصوصی منتشر می‌کنند. زیرا حق مصرف‌کننده تضییع می‌شود.
بسیاری از ناشران غیرخصوصی کتاب‌های خوبی در موضوع‌های تخصصی منتشر می‌کنند. قرار شد از ناشران خرید کنیم اما درصد کمتری از خرید را به ناشر غیرخصوصی اختصاص دهیم؛ یعنی اگر از کتاب خوب یک ناشر خصوصی ۱۵۰ نسخه کتاب خریداری می‌شود، از کتاب خوب ناشر غیرخصوصی تعداد کمتر، به طور مثال ۱۰۰ نسخه خریداری شود. این سیاست را از سال ۹۷-۹۸ پی گرفتیم و تاکنون ادامه می‌دهیم.
البته این بحث تمام نشده و در حال اصلاح و تکمیل است. امکان دارد نظرهای تکمیلی کارشناسی یا بازخورد نظر صاحب‌نظران، ما را در ادامه این مسیر به این نتیجه برساند که شیوه‌های مناسب‌تری هم می‌تواند در پیش گرفته شود. هیچ‌گاه خود را از نظرهای اصلاحی متخصصان بی‌نیاز نمی‌دانیم.
به گفته دانش، درصد کتاب‌هایی که از ناشران غیرخصوصی خریداری می‌شود، اندک است. در برآیند سالیانه به طور معمول زیر ۱۰ درصد از ناشران غیرخصوصی و حدود ۹۰ درصد از ناشران خصوصی کتاب خریداری می‌شود.
منبع: ایرناپلاس
