درسی که آموزش و پرورش از تغییر کتاب‌های درسی نمی‌گیرد
چند سالی است که توزیع و تغییرات کتاب‌های درسی از ابتدای سال تحصیلی با اما و اگرهایی همراه می‌شود برخی دانش‌آموزان از دریافتنکردن کتاب‌های درسی و برخی دیگر از تغییرات در کتاب‌ها گلایه دارند، اما داستان به همین جا ختم نمیشود موضوع مهم این است که کتاب‌های درسی دانش‌آموز را به جای تربیت برای فردا، برای دیروز تربیت می‌کند.
هر ساله تغییرات اعمال‌شده در کتاب‌های درسی نظر بسیاری از کارشناسان و خانوادهها را به خود جلب می‌کند. سال گذشته حسن ذوالفقاری، مولف کتاب‌های درسی زبان و ادبیات فارسی، با بیان اینکه کتاب‌های درسی وجاهت علمی ندارند، درباره تغییرات کتاب‌های فارسی گفت: «پشت صحنه این تغییرات و صحنهگردان این تحولات همان دلواپسانی هستند که بی آنکه خود بینش ادبی داشته باشند، صرفاً با نگاههای خشک و تعصب‌آمیز، کتاب درسی را به جریده و رسانه تبلیغاتی بدل کردهاند.»
این استاد دانشگاه فهرستی با عنوان «حذفیات کتاب‌های درسی ادبیات فارسی» منتشر کرد که در فضای مجازی دست به دست می‌شد و از حذف شعر و داستان‌هایی از ادبیات کلاسیک و معاصر و جایگزینی متن‌ها و نام‌هایی دیگر حکایت داشت. البته حجتالاسلام علی ذوعلم، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وقت، در واکنشی اعلام کرد در سه سال گذشته متنی از این کتاب‌ها حذف نشده است. این مساله مربوط به یکی دو سال اخیر نبوده است و کارشناسان ما نیز در این زمینه اطلاعرسانی کردهاند چون انتخاب متون بر اساس شاخصهایی انجام می‌شود که در برنامههای درسی آن کتاب وجود دارد؛ بنابراین هیچ‌گونه اعمال نظری از آن جهت وجود نداشته است.
پس از آن وزیر آموزش و پرورش در حساب توئیتر خود با اشاره به تغییرات کتب درسی نوشت: «تغییرات کتب درسی مطرح شده مربوط به سه سال پیش است اما تلنگری برای بررسی بیشتر بود. دستور دادم بررسی کارشناسانه، دقیق و منصفانه‌ای صورت بگیرد. به عنوان وزیر آموزش و پرورش به همه کسانی که دل‌نگران فرهنگ کشور هستند اطمینان میدهم آموزش و پرورش پاسدار و مروج سرمایههای معنوی کشور است.»
تغییرات حاشیه‌ساز سال تحصیلی جدید
امسال هم تغییر اعمال‌شده در تصویر روی جلد کتاب فارسی اول همزمان با آغاز سال تحصیلی و توزیع کتاب‌های درسی در میان دانش‌آموزان و کتاب ریاضی سوم دبستان چند روز پس از آن، مورد نقد برخی از کاربران در فضای مجازی قرار گرفت.
همزمان با اولین روز بازگشایی مدارس تصویری از جلد کتاب فارسی اول در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که حاکی از حذف تصویر قرآن در آن بود و انتقادهای بسیاری را به دنبال داشت. دو روز پس از آن حسن ملکی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، ماجرا را اینگونه بیان کرد که: «همین دیروز صفحه‌ای از کتاب فارسی پایه اول را آوردند و با فارسی سال قبل مقایسه کردند و سؤال کردند دو تصویر با هم چه فرقی دارند؛ گویا در کتاب سال ۹۸ در یک تصویری کتاب قرآن را بالای یک کتابخانه‌ای و زیر یک تلویزیون قرار دادند و اعتراضی شده است از حوزه علمیه که جای قرآن آنجا نیست و باید در جای برتری باشد و به این جمع‌بندی رسیدند که فارسی اول ابتدایی که پر از قرآن است چون در تصویر بالای آن کتابخانه، تلویزیون است، تصویر آن کتاب عزیز برداشتند و گلدانی گذاشتند و حالا اسم حذف قرآن به میان آمده است در حالی که در همین کتاب تصاویر متعدد از قرآن و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و تصاویر مساجد و… وجود دارد. حالا آن منتقد خوش انصاف اینها را ندیده است و همین حذف کتاب قرآن در یک تصویر را ربط دادند به ۲۰۳۰؛ در حالی که رئیس سازمان، خصم آشکار و پنهان با سند ۲۰۳۰ دارد.»
در چند روز گذشته نیز در فضای مجازی تصویری از کتاب دیگری که این بار مربوط به ریاضی سوم دبستان است، بحث برانگیز شد، در مقایسه تصویر روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان چاپ سال تحصیلی ۱۳۹۹ با همین کتاب در سال‌های گذشته مشاهده می‌شود که تصویر دختران با لباس فرم مدرسه از کنار دانش‌آموزان پسر حذف شده است و در این تصویر اکنون فقط چند پسر مشغول بازی حضور دارند.
برخی کاربران با انتقاد به این اقدام سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، حذف دختران از تصویر روی جلد کتاب ریاضی دبستان را بر مبنای تبعیض جنسیتی عنوان کردند.
توضیحات طراح جلد کتاب ریاضی سوم دبستان
نسیم بهاری، طراح جلد کتاب ریاضی سوم دبستان که در چاپ سال ۹۹ دچار تغییر شده، با اعتراض به این اقدام، در پستی اینستاگرامی، نوشته است: «این طرح را سال ۹۲ برای کتاب ریاضی سوم دبستان کشیده بودم…برایم باورنکردنی است که آن‌قدر راحت دست در طرح ببرند و دختران را حذف کنند. همان زمان هم، اتود کلی، ممیزی خورد و اجازه ندادند یکی از دخترها بالای درخت باشد. حتی جایی گفتند انگار دختر به سمت پسر می‌رود تا بغلش کند، پس طرح را اصلاح کنید. این اصلاحات قبل از چاپ جلد کتاب بود، ولی برای دستبردن در طرحی که تایید شده است، هیچ توجیهی وجود ندارد.»
واکنش ابتکار و پاسخ وزیر
در واکنش به این موضوع، معصومه ابتکار، معاون رئیسجمهوری در امور زنان، در توئیتی از وزیر آموزش و پرورش خواست تا «عدالت جنسیتی» را در بررسی و اصلاح کتاب‌های درسی در دستور کار قرار دهد. او حساسیت مردم را بجا خواند و تاکید کرد «دختران را نمی‌توان نادیده گرفت.»
وزیر آموزش و پرورش نیز در پاسخ به انتقادها، در پیام توییتری نوشت: «به رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ماموریت دادم تغییرات در شکل و محتوای کتاب‌های درسی را با حساسیت کامل رصد، اصلاح و گزارش نماید.»
محسن حاجی میرزایی در این پیام تاکید کرد که تغییرات در کتاب‌های درسی همهساله بر اساس ارزیابی و از سوی مولفان انجام می‌شود.
وزیر آموزش و پرورش در این پیام توئیتری تصریح کرد: «به دغدغههای مردم اهمیت می دهم و دختران میهن شایسته احترام‌اند.»
تصویر قبل شلوغ بود
در ادامه سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای رفع ابهامات در خصوص حذف دختران و برخی مفاهیم ریاضی اطلاعیهای صادر کرد مبنی بر اینکه «در ارتباط با تصویر روی جلد کتاب ریاضی سال سوم ابتدایی و ویرایشی که در این تصویر انجام شده است، از آنجا که تصویر قبلی بسیار شلوغ بود و تعداد مفاهیم ریاضی مطرح‌شده در آن تصویر بسیار زیاد بود، پیشنهاد دوستانی که از منظرهای هنری، زیبا شناسی و روانشناسی بخش‌های مختلف کتاب را بررسی می‌کنند بر این بوده است که تصویر خلوت‌تر گردد. از آنجا که تصویر دو دانش‌آموز دختر که برخی شکل‌های هندسی در دستان آنهاست، حذف شده است؛ برداشت‌هایی از قبیل حذف دستوری تصاویر دختران نتیجهگیری شده است. با بررسی صفحات دیگر کتاب و نیز جلد سایر کتاب‌های ریاضی مشاهده می‌شود که تصاویر متعددی از دختران دانش آموز در کتاب‌های ریاضی استفاده شده است و لذا موضوع حذف دستوری تصاویر دختران نمی‌تواند مد نظر باشد. لازم به ذکراست که بر اساس اندیشه اسلامی و مواضع حضرت امام راحل(ره) و رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی ایران هر دو جنس مرد و زن مورد احترام و تکریم طراحان و برنامهریزان درسی است و هیچ‌گونه نگاه افراطی و یا تفریطی در این خصوص مورد پذیرش نمی‌باشد.»
این تغییرات ابهام‌آفرین در حالی است که کتاب‌های درسی از لحاظ کیفی تغییر چندانی نداشتهاند و از دید نیروهای آموزشی تغییرات چند سال اخیر در راستای کیفیت‌بخشی نبوده است. اغلب کارشناسان آموزشی ضعف کتب درسی را یکی از دلایل عمده رونق یافتن بازار کتاب‌های آموزشی میدانند.
چندی پیش فروغ تیموریان، یک کارشناس آموزشی در گفتوگو با مهر اظهار کرد که محتویات کتب درسی هم سنگین است و هم متناسب با سن، موقعیت و مقتضیات اجتماعی جامعه نیست. اکنون که دانش‌آموزان جلوتر از معلم، پدر و مادر خود حرکت می‌کنند، کتاب درسی باید قوی باشد تا جواب قانع‌کننده‌ای به آنها بدهد اما کتاب‌های درسی ویژگی لازم در این باره را ندارند. به گفته او، فضای مجازی کشش و جذابیت بالایی دارد اما کتاب درسی هیچ‌گونه جذابیتی ندارد. تیموریان در ادامه یکی دیگر از نقایص کتاب‌های درسی را چنین تشریح کرد: «کتب درسی امروز به دلیل داشتن حداقل ۱۵ مولف، اصلا انسجام و هماهنگی ندارد و ذهن دانش‌آموز از این شاخه به آن شاخه می پرد که هم دانش‌آموز و هم معلم را خسته می‌کند.»
زهرا علی‌اکبری، مدرس درس ریاضی در دوره دوم متوسطه، نیز در گفتوگو با خبرآنلاین با انتقاد از محتوای کتاب‌های درسی گفته است: «در سال‌هاي اخير در نظام آموزشي‌و‌پرورش كشور ما طرح‌هاي رنگارنگي به عرصه حضور آمده كه در برخي از آنها نه تنها پيشرفت علمي ديده نمي‌شد، بلكه با اجرايشان چالش‌هاي فراواني پيش پاي متوليان تعليم و تربيت گذاشته شد.»
به باور او، تغيير محتوايي كتب درسي در سال‌های اخیر بيشتر از آنكه تحولي مثبت انگاشته شود، تغييري ناكارآمد و اشتباه محسوب مي‌شود.
